Sublieme aspecten in het cinematografisch oeuvre van Werner Herzog
Reflecties van Longinus’ Peri Hupsous in Herzog’s Lektionen in Finsternis
ABSTRACT
In 1992 maakte de Duitse filmmaker Werner Herzog (°1942) ‘Lektionen in Finsternis’, een film met als onderwerp het Koeweitse landschap na afloop van de Golfoorlog in 1991. Het conflict in Koeweit werd reeds via televisie zichtbaar gemaakt aan de wereld. Vooral grote nieuwsdiensten als CNN voorzagen in beelden hoewel Herzog vindt dat deze een te kleine impact hadden op het maatschappelijke bewustzijn. De constante nieuwsupdates die als een beeldenstroom de huiskamer binnenkwamen, veroorzaakten volgens hem een soort van gewenning. Het conflict werd een spektakel. Met ‘Lektionen in Finsternis’ wou Herzog nieuwe beelden maken van hetzelfde onderwerp maar beelden die een kijker mogelijks dieper konden treffen dan de nieuwsberichtgeving dat kon. Herzog’s film wordt gekenmerkt door een heel andere esthetiek dan nieuwsberichtgeving; de film bestaat ook uit documentarisch beeldmateriaal maar zet vooral in op het tonen van sublieme landschapsbeelden waarnaast ook de beeldvoering een subliem effect genereert. In dit artikel wordt daarom via het filosofische concept van het ‘sublieme’, zoals beschreven door Cassius Longinus (ca. 1ste eeuw n.C.) in zijn geschrift ‘Peri Hupsous’ (n.d.), een analyse gemaakt van ‘Lektionen in Finsternis’. Daarbij wordt speciale aandacht besteed aan Longinus’ idee over de ‘grootheid van gedachte’ als bron voor sublimiteit en de veruitwendiging van grote gedachten door middel van strategieën als ‘het stilzwijgen’ en ‘amplificatie’ om subliem effect te bereiken. Er wordt nagegaan hoe deze ideeën uit de retoriek resoneren in het beeldmateriaal van Herzog; Longinus’ ideeën worden getoetst aan de filmpraktijk van Herzog aan de hand van een analyse van twee aanwezige thema’s, namelijk ‘het stilzwijgen’ en ‘het landschap’.
Oona Van Aken 